8 kwietnia 2012 roku w Bush Prairie, WA, w Stanach Zjednoczonych w wieku 91 lat zmarł wybitny historyk, politolog, darczyńca Archiwum Akt Nowych profesor Janusz Kazimierz Zawodny

Janusz Kazimierz Zawodny urodził się 11 grudnia 1921 roku w Warszawie. Mając 18 lat, w czerwcu 1939 roku, zgłosił się jako ochotnik do służby wojskowej. Został skierowany do 1 Kompanii 3 Batalionu Obrony Narodowej, w której służył w trakcie Kampanii Wrześniowej. Podczas walk pod Włodzimierzem Wołyńskim, 24 września 1939 r. został ranny.

Po powrocie do Warszawy, w 1940 roku, wstąpił do konspiracji w ZWZ - AK. Przyjął pseudonim "Miś". Ukończył konspiracyjną szkołę podoficerską, a później podchorążych. Równocześnie uczył się na tajnych kompletach zorganizowanych w Gimnazjum im. Tadeusza Reytana. Po zdaniu matury w 1943 roku rozpoczął studia na Wydziale Prawa tajnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich w Warszawie. Jednakże po zakończeniu I roku, ze względów bezpieczeństwa, zrezygnował z nauki.

W Powstaniu Warszawskim walczył jako dowódca plutonu w Batalionie "Łukasiński", a także zastępca dowódcy Kompanii "Koszta". Po upadku Powstania został wywieziony do obozu w Murnau. Po wyzwoleniu Zawodny wyjechał do Włoch i wstąpił do II Korpusu, gdzie od 12 czerwca 1945 r. służył w 12 Pułku Ułanów Podolskich jako dowódca plutonu samochodów pancernych. Równocześnie starał się kontynuować studia prawnicze w Rzymie. Jednakże słaba znajomość języka włoskiego i przeniesienie II Korpusu do Wielkiej Brytanii nie pozwoliły na ich dokończenie.

W Anglii Zawodny ukończył roczny kurs w "London School of Foreign Trade". Następnie wyjechał do USA, gdzie skorzystał z akcji pomocy żołnierzom - kombatantom, dzięki której rozpoczął studia Ekonomii i Nauk Politycznych na Stanowym Uniwersytecie w Iowa City. Pod kierunkiem prof. Vernona Van Dyke'a napisał pracę dyplomową dotyczącą Zbrodni Katyńskiej. Następnie zapisał się na Wydział Nauk Politycznych Uniwersytetu Stanforda w Kalifornii, gdzie obronił doktorat za pracę pt. "Grievance Procedures In Soviet Factories".

Następnie przeniósł się do Princetown University, gdzie równocześnie podjął pracę konsultanta w Itek Corporation i Stanford Research Institite. W tym czasie uzyskał stypendium Princeton Faculty Research Grant ufundowane przez Fundację Forda i Centre for Advance Study in The Behavioral Sciences. Umożliwiło mu to poszerzenie wiedzy z zakresu psychologii i socjologii. Później objął Katedrę Nauk Politycznych na Uniwersytecie Waszyngtona w St. Louis. Wykładał też stosunki międzynarodowe na Uniwersytecie Pensylwanii w Filadelfii. W wyniku konsekwentnej pracy uznano Zawodnego za niekwestionowany autorytet w dziedzinie badań nad konfliktami społecznymi. Amerykańska Akademia Nauk Społecznych i Politycznych poprosiła Zawodnego o zredagowanie tomu rocznika, który był poświęcony problemowi prowadzenia niekonwencjonalnej wojny. Od 1975 do 1982 roku, tj. do momentu przejścia na emeryturę kierował pracami katedry stosunków międzynarodowych w Claremont Graduale School and Pomona College. W latach 1979-1984 Janusz Zawodny był konsultantem amerykańskiej Rady Bezpieczeństwa Narodowego.

Jako naukowiec Janusz Zawodny interesował się dwoma tematami: międzynarodowymi zagadnieniami socjo-psychologicznymi, gdzie zajmował się niekonwencjonalnymi metodami walki, integracji i konfliktami społecznymi oraz problemami historyczno - politycznymi, których sednem były Katyń i Powstanie Warszawskie. Jego książka "Death in The Forest: The Story of The Katyn Forest Massacre" została przetłumaczona na kilkanaście języków, a ponad 120 czasopism zamieściło jej omówienie. W 1971 roku BBC zaadaptowała tekst na słuchowisko radiowe, a rok później wyróżnił ją prestiżowy History Book Club. Uznanie również przyniosło Zawodnemu opublikowanie swojej pracy dotyczącej Powstania Warszawskiego pt. "Nothing but Honor. The Story of The Uprising of Warsaw" wydane przez Instytut Hoovera w 1978 roku. Obie dzieła zostały przetłumaczone na język polski oraz wydane w kraju po 1989 roku, a tytuł drugiej został zmieniony na "Powstanie Warszawskie w walce i dyplomacji".

Za udział w Powstaniu Warszawskim Janusz Zawodny został odznaczony m.in. Krzyżem Walecznych, Orderem Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Srebrnym i Złotym z Mieczami. W uznaniu działalności naukowej i społecznej Zawodnego w 1966 roku Rząd RP na Uchodźstwie odznaczył go Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 1981 r. orderem Polonia Restituta z Gwiazdą. Był wielokrotnym laureatem "Zeszytów Historycznych Kultury", Fundacji Jurzykowskiego w Nowym Jorku, Polskiego Instytutu Naukowego w Londynie i Instytutu Piłsudskiego w Nowym Jorku. Wyróżniono go również medalem "za zasługi dla archiwów". W 2003 roku Instytut Pamięci Narodowej odznaczył Janusza Zawodnego nagrodą Kustosza Pamięci. 17 maja 2000 roku Janusz Zawodny przekazał swoje ogromne archiwum katyńskie i powstańcze do zasobu Archiwum Akt Nowych.

Autor: AAN