W dniu 23 lutego 2012 r. w Archiwum Państwowym w Siedlcach odbędzie się uroczyste przekazanie odnalezionych w maju ubiegłego roku w Brazylii akt pochodzących z dawnych Siedlec. Los tych dokumentów jest przykładem skomplikowanych i trudnych dziejów wielu polskich zabytków i świadectw historii. Akta te pochodzą z XVIII i XIX w. Szczególnie cenny jest poszyt z archiwum miejskiego XIX - wiecznych Siedlec. Znajduje się tu korespondencja (głównie generalia: postanowienia, reskrypty, wykazy) związana z likwidacją Wojska Polskiego po powstaniu listopadowym. Wpisy w księdze obejmują lata 1832 - 1840. Są to najstarsze zachowane i jedyne obecnie znane akta dawnych siedleckich władz miejskich. Inne dokumenty z tego okresu prawdopodobnie spłonęły w czasie II wojny światowej w Siedlcach lub w Warszawie.
Równie unikalna jest druga z odnalezionych ksiąg, czyli najstarsza i jedyna obecnie znana siedlecka księga cechowa. Pierwotnie była przeznaczona dla cechu garncarzy i zdunów, jednak z czasem znalazły się w niej także wpisy wielu innych cechów: piekarzy, fryzjerów, perukarzy, kominiarzy. Pierwsze wpisy pochodzą z drugiej połowy XVIII w. (1781 r.); końcowe - z drugiej połowy wieku XIX (do 1870 r.). Siedleckie dokumenty znalazły się w Brazylii wraz z rodziną Werpachowskich.
Nie wiadomo w jakich okolicznościach akta znalazły się w rękach tej rodziny. Udało się ustalić, że do Brazylii przywiózł je Stanisław Edmund Werpachowski. Ten absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, ale i farmaceuta z wykształcenia wyjechał wraz z żoną do Brazylii, gdzie pracował jako nauczyciel szkół polskich w Paranie. Przynajmniej w latach 1935 - 1936 mieszkał i pracował w założonej przez Polaków osadzie Morska Wola w Paranie. Pracował również w Kurytybie, Tubarao, Cocal, a zmarł w 1954 r.
w miejscowości Jaborá. Jego żona Helena, również nauczycielka, która przez kilka lat prowadziła w Kurytybie bursę dla dziewcząt, przekazała siedleckie dokumenty polskim księżom ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy Św. Wincentego a Paulo, którzy wydawali w Kurytybie pismo polonijne "Lud". Od tego czasu, aż do maja 2011 r. przechowywane one były w archiwum redakcji pisma, pod opieką niestrudzonego księdza Laurenço Bernaskiego. Niestety wilgotny klimat parański doprowadził do znacznej degradacji papieru, na którym dokumenty zostały sporządzone. W związku z tym ksiądz Bernaski zdecydował się przekazać dokumenty na powrót do Polski, za pośrednictwem kosnul generalnej RP w Kurytybie, i pracownika Archiwum Akt Nowych w Warszawie doktora Krzysztofa Smolany. W kraju akta znalazły się pod troskliwą opieką konserwatorek w Archiwum Akt Nowych. Zabezpieczone powracają na swoje właściwe miejsce, jakim jest zasób Archiwum Państwowego w Siedlcach, by służyć wszystkim zainteresowanym.
Wraz z unikalnymi dokumentami miejskimi i cechowymi do siedleckiego Archiwum trafi też odnaleziony w Brazylii równie cenny, pochodzący z 1824 r. odpis Ustawy Hrubieszowskiego Towarzystwa Rolniczego z 1822 r.

NAJSTARSZE KSIĘGI MIEJSKIE
POWRACAJĄ DO SIEDLEC Z BRAZYLII

23 II 2012 r.
Archiwum Państwowe w Siedlcach, ul. Tadeusza Kościuszki 7

PROGRAM UROCZYSTOŚCI

11.00 Powitanie gości
Dr Grzegorz Welik, Dyrektor Archiwum Państwowego w Siedlcach

11.10 Wprowadzenie
Prof. dr hab. Władysław Stępniak, Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych

11.30 Słowo od przekazującego
Dr Tadeucz Krawczak, Dyrektor Archiwum Akt Nowych

11.40 Słowo od przejmującego
Dr Grzegorz Welik

11.50 Uroczyste podpisanie protokołu przekazania dokumentów

12.00 Prezentacja dokumentów w wersji elektronicznej
- Historia odnalezienia i powrotu ksiąg do kraju - dr Krzysztof Smolana
(Archiwum Akt Nowych)
- Problemy konserwatorskie odnalezionych akt - mgr Magdalena Wiercińska (Archiwum Akt Nowych)
- Dzieje najstarszych akt Siedlec i regionu siedleckiego - mgr Artur Rogalski (Archiwum Państwowe w Siedlcach)

13.00 Poczęstunek

Autor: AAN