Polonijne Archiwum Władysława Zachariasiewicza wróciło do kraju

Dnia 19 października 2010 roku w Senacie RP odbyła się uroczystość przekazania do zasobu Archiwum Akt Nowych prywatnego archiwum wybitnego działacza Polonii amerykańskiej, ostatniego  żyjącego członka Światowego Związku Polaków z Zagranicy "Światpol" oraz członka Polonijnej Rady Konsultacyjnej przy Marszałku Senatu VII kadencji Władysława Zachariasiewicza. W uroczystości wzięli udział Marszałek Senatu RP Bogdan Borusewicz, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdan Zdrojewski, członkowie Polonijnej Rady Konsultacyjnej, zastępca Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych Barbara Berska, Rzecznik Praw Obywatelskich Irena Lipowicz, Prezes Stowarzyszenia "Wspólnota Polska" Longin Komołowski oraz inni licznie zgromadzeni goście z  kraju i z zagranicy -  konsul Włodzimierz Sulgostowski Szef Wydziału Konsularnego Ambasady RP w Waszyngtonie, działacze polonijni z USA Marek Walicki z Waszyngtonu oraz Blanka Rosenstiel z Florydy.

Przejęty zbiór archiwaliów to różnorodna dokumentacji obrazująca panoramę działalności Władysława Zachariasiewicza, jak i instytucji, w których działał. Dokumenty bogato obrazują czasy, kiedy Polonia miała duże wpływy w administracji federalnej i stanowej USA. Odnajdziemy w tych materiałach szereg listów, w tym m.in. kongresmana i wieloletniego Przewodniczącego Komisji Spraw Zagranicznych Izby Reprezentantów Klemensa Zabłockiego, senatora i kandydata na stanowisko wiceprezydenta USA Edmunda Muskiego, kongresmanów Daniela Rostenkowskiego, Jana Kluczyńskiego, Edwarda Derwińskiego, Tadeusza J. Dulskiego, Luciana N. Nedzi, Romana Pucinskiego, Henryka Helstoskiego, poczmistrza generalnego, a następnie ambasadora USA w Warszawie Johna Gronouskiego, asystenta Sekretarza Stanu Mieczysława Cieplińskiego oraz doradcy ds. bezpieczeństwa prof. Zbigniewa Brzezińskiego. Wśród bogatej korespondencji spotykamy także listy od obecnego Prymasa Polski Józefa Kowalczyka, metropolity krakowskiego Stanisława kardynała Dziwisza, metropolitów Waszyngtonu kardynała Hickeya i McCarricka oraz nuncjuszy apostolskich w Waszyngtonie abp Cacciavillena, Montalbo, następnie abpa Władysława Rubina, bpa Szczepana Wesołego, bpa Antoniego Libery, abpa Sławoja L. Głódzia i abpa Filadelfii Johna Króla, gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego, premiera Tomasza Arciszewskiego, ambasadora w Rzymie Kazimierza Papée (dramatyczne listy związane z likwidacją Ambasady RP w Rzymie), Jana Nowaka-Jeziorańskiego, słynnego pilota polskiego pochodzenia płka Franciszka S. Gabreskiego, prezesów SPK w Ameryce St. Gierata i J. Krzyżanowskiego oraz prezesa SPK w Londynie St. Soboniewskiego, ojca Michała Zembrzuskiego z Doylestown, redaktora Bolesława Wierzbiańskiego z "Nowego Dziennika", kolejnych Marszałków Senatu RP prof. Z. Stelmachowskiego, L. Pastusiaka, prof. A. Grześkowiak, M. Płużyńskiego i B. Borusewicza.

Spotkamy w zbiorze również listy do W. Zachariasiewicza od prezydentów USA Lyndona Johnsona i Jimmi'ego Cartera, wiceprezydenta USA Herberta Humpreya, Hilary Clinton, burmistrza Nowego Jorku Roberta F. Wagnera, szefa połączonych Szefów Sztabów gen. J.M. Shalikashvili'ego, prezesa ZNP Alojzego Mazewskiego, negocjatora układu SALT gen. E. Rownego, ambasadora USA w Polsce J. Daviesa. Warto wspomnieć również o zachowanej korespondencji z prof. Januszem Zawodnym, prof. Kamilem Dziewanowskim, ale również związanym z operą Teresą Żylis-Garą i Bogusławem Kaczyńskim.  Pośród dokumentów odnajdujemy głośne niegdyś historie rozgrywające się w środowisku Polonii amerykańskiej, którymi zajmował się bezpośrednio W. Zachariasiewicz. Można tu wymienić choćby tragedię braci bliźniaków Eysmontów, którzy w latach 60-tych przypłynęli swoi jachtem przez Atlantyk z Polski, aby spotkać się z prezydentem Kennedym i Polonią obu Ameryk. Po tryumfalnej wizycie tych młodych chłopców w kolejnych portach wschodniego wybrzeża dotarli oni aż do środowisk polonijnych w Buenos Aires, zabierając w dalszy rejs syna jednego z polonijnych dziennikarzy. Jacht, którym płynęli zaginął w niewyjaśnionych okolicznościach nieopodal Przylądka Horn. W. Zachariasiewicz zajmował się również przyjęciem w Ameryce załóg statków "Praca" i "Gottwald" zatrzymanych w 1958 r. na wodach Korei w czasie konfliktu zbrojnego. Podobnie odnajdziemy w dokumentacji informacje o polskich pilotach, którzy uciekli z PRL na nowoczesnych wówczas myśliwcach. Nie zabrakło wśród dokumentów i fotografii również tych opisujących działalność przedwojennego Światpolu, obchodów rocznic narodowych (tutaj wypada wymienić rezolucje Ronalda Raegana z okazji Powstania Warszawskiego i święta Polonii, podobne rezolucje prezydentów USA J. Cartera i R. Nixona), w tym również obchodów katyńskich w USA. Wśród fotografii odnajdujemy m.in. dokumentację kilkunastu indywidualnych spotkań Władysława Zachariasiewicza z papieżem Janem Pawłem II, fotografie z dedykacjami prezydentów USA, fotografie ze służby zagranicznej przed 1939 r., z przedwojennych obozów szkoleniowych dla liderów polonijnych pod Zakopanem, z jednostek polskich na Bliskim Wschodzie, z manifestacji przed Ambasadą PRL w Waszyngtonie w latach 60-tych, Parad Pułaskiego w Nowym Jorku oraz fotografie licznych spotkań polonijnych w tym tych organizowanych w Ambasadzie RP w Waszyngtonie. Wart uwagi jest na pewno album fotograficzny podarowany Zachariasiewiczowi przez harcerzy w 1938 r. w czasie obozu w Czerniowcach pod granicą polsko-rumuńską. Interesującym fragmentem zbioru jest dokumentacja niełatwego wówczas do zrealizowania projektu edycji przez pocztę amerykańską w 1966 r. "Znaczka Milenijnego" o wartości 5 centów z orłem w koronie, krzyżem oraz datami 966-1966. Ostatecznie dzięki wysiłkowi Polonii i Zachariasiewicza wydanych zostało 500 000 znaczków, które dzięki zabiegom amerykańskiej poczty mogły być wysyłane również do PRL, przeciwko czemu komunistyczny reżim ostro protestował, nie chcąc uznać prezentowanej symboliki.

Autor: AAN