Władysław Grabski (1874 – 1938)

Władysław Grabski, wybitny działacz społeczno-polityczny związany z Narodową Demokracją, ekonomista – reformator polskiej gospodarki.

Młodość, nauka i pierwsze lata działalności publicznej

Przyszedł na świat w rodzinie ziemiańskiej o starych tradycjach służby ojczyźnie. Odebrał staranne i wszechstronne wykształcenie. Ukończył V Gimnazjum Filologiczne w Warszawie. Studiował następnie na uczelniach paryskich École des Sciences Politiques (1892–1894) oraz na Université Sorbonne (1892–1895) oraz w Niemczech na Uniwersytecie Marcina Lutra w Halle (1986–1897).

Po powrocie do Polski rozpoczął aktywną działalność gospodarczą, społeczną i kulturalną w majątku rodzinnym Borów oraz w rejonie kutnowskim. Do jego inicjatyw należało założenie m.in. rolniczej stacji doświadczalnej, spółdzielni produkcyjnych, kółek rolniczych oraz nielegalnej szkoły wiejskiej dla dzieci. Za swoją działalność wśród ludu był na pewien czas aresztowany.

 

Działalność niepodległościowa i polityczna

Około 1905 roku został członkiem Ligi Narodowej; związał się zatem z ruchem politycznym zorientowanym na Rosję. W 1905 roku wybrany został po raz pierwszy, z ramienia Ligi Narodowej, posłem do Rosyjskiej Dumy Państwowej. Funkcję tę pełnił w kolejnych latach, aż do 1912 roku. Po zakończeniu działalności parlamentarnej oddał się pracy w Centralnym Towarzystwie Rolniczym Królestwa Polskiego, którego został wiceprezesem (1913 r.). Po wybuchu I wojny światowej był jednym z inicjatorów powołania Centralnego Komitetu Obywatelskiego Królestwa Polskiego, które działało najpierw w Warszawie w latach 1914-1915, a następnie po ewakuacji do Rosji – w Piotrogrodzie w latach 1915-1918. Grabski był w tym czasie prezesem Centralnego Komitetu Obywatelskiego.

Po zawarciu pokoju brzeskiego (marzec 1918) powrócił do Polski. Przez jakiś czas był ponownie aresztowany za krytykę władz okupacyjnych a w konsekwencji osadzony w twierdzy w Modlinie. Po wyjściu na wolność włączył się w aktywnie w proces odbudowy państwowości polskiej. Krótko, na przełomie października i listopada 1918 roku, był ministrem rolnictwa i dóbr koronnych w rządzie Rady Regencyjnej. 11 listopada Polska odzyskała niepodległość.

 

W II Rzeczpospolitej

 W latach 1918-1919 był organizatorem i przewodniczącym Głównego Urzędu Likwidacyjnego. W 1919 roku został Grabski członkiem Związku Ludowo-Narodowego. Współtworzył program tej organizacji politycznej. Z jej ramienia posłował na Sejm Ustawodawczy. Następnie był członkiem delegacji polskiej na konferencję pokojową w Paryżu jako jej ekspert ekonomiczny. Po powrocie najpierw minister skarbu w gabinecie Leopolda Skulskiego a następnie dwukrotny premier rządu (równocześnie jego minister skarbu) w okresach od 23 czerwca do 24 lipca 1920 r. oraz od 19 grudnia 1923 r. do 14 listopada 1925 r. W międzyczasie minister skarbu w gabinetach Władysława Sikorskiego i Wincentego Witosa.

Upadek pierwszego rządu Grabskiego wiązał się z międzynarodową konferencją w Spa (lipiec 1920), w której polski premier, za pomoc mocarstw zachodnich w mediacji z Rosją Radziecką i ewentualną pomoc wojskową, wyraził zgodę na wycofanie wojsk polskich na linię Curzona oraz zrezygnował z plebiscytu na Śląsku Cieszyńskim.

W czasie drugiej prezesury Rady Ministrów doprowadził do zrównoważenia budżetu państwowego, głębokiej reformy walutowej i bankowej (1924). Powołał do życia Bank Polski, który pełnił funkcję banku centralnego i wyłącznego emitenta waluty polskiej. Ustanowił nową jednostkę walutową – złoty polski.

 

Praca akademicka i działalność społeczna

Od 1923 roku był profesorem Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Po przewrocie majowym oddał się całkowicie pracy uczonego. W latach 1926-1928 był rektorem SGGW. W latach 1928-1934 prezesem Towarzystwa Ekonomistów i Statystyków Polskich. W 1926 roku założył Instytut Socjologii Wsi. Władysław Grabski był autorem szeregu prac dotyczących spraw gospodarczych na ziemiach polskich: stosunków agrarnych, wsi polskiej, kwestii skarbowych i budżetowych.

Zmarł w Warszawie, pochowany został w rodzinnym grobowcu na Cmentarzu Powązkowskim.

 

Wystawa

Prezentowana wystawa on-line oparta została na zespole 94 w zasobie Archiwum Akt Nowych pod nazwą „Akta Władysława Grabskiego”. Zespół ten obejmuje 19 jednostek z lat 1869-1975 i 1628 skanów. Składają się nań dokumenty, wspomnienia, listy, publicystyka, prace naukowe i wycinki prasowe dotyczące działalności Władysława Grabskiego.