Treść traktatu

Treść traktatu

Uroczyste podpisanie traktatu ryskiego miało miejsce 18 marca 1921 roku w pałacu Czarnogłowców o godz. 20.30 wobec licznie zgromadzonej publiczności. Przewodniczył Jan Dąbski. Odczytał po polsku dziesięć pierwszych artykułów traktatu, następnie Adolf Joffe po rosyjsku kolejnych dziesięć, a wreszcie Jurij Kociubiński (Jurij Kociubynśkyj) po ukraińsku resztę artykułów. Jan Dąbski wezwał delegatów do podpisania traktatu. Członkowie obu delegacji podpisali trzy oryginalne egzemplarze traktatu pokojowego i protokołu dodatkowego. Dąbski ogłosił, że traktat pokojowy został w należyty sposób podpisany i wygłosił przemówienie w imieniu delegacji polskiej. Potem miały miejsce przemówienia stron i ministra spraw zagranicznych Łotwy Zygfryda Mejerowicza (Zigfrīds Meierovics). Posiedzenie zakończono o godz. 22.10.

15 kwietnia 1921 roku Sejm upoważnił ustawą Naczelnika Państwa do ratyfikowania traktatu ryskiego w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. 16 kwietnia 1921 roku Naczelnik Państwa Józef Piłsudski ratyfikował traktat i oświadczył, że będzie on ściśle wykonany.

Wymiana dokumentów ratyfikacyjnych odbyła się w Mińsku 30 kwietnia 1921 roku. Tego dnia traktat ryski wszedł w życie.

Pokój ryski podpisany przez Polskę, Rosję i Ukrainę Sowiecką składał się z 26 artykułów regulujących żywotne sprawy między układającymi się stronami. Zamieszczony w całości daje możliwość wniknięcia w szczegóły postanowień. Tutaj podajemy tylko jego ogólne streszczenie.

Już pierwsze artykuły (od II do IV) określały obszernie kwestie terytorialno-graniczne. Strony zrzekały się jakichkolwiek praw i pretensji do ziem znajdujących się po obu stronach granicy nieomówionych w traktacie pokojowym. Wytyczał granicę polsko-radziecką, pozostawiając przy Polsce Galicję Wschodnią, zachodnią część byłej guberni wołyńskiej, byłą gubernię grodzieńską, zachodnią część byłej guberni mińskiej oraz byłą gubernię wileńską wszakże bez jej części zachodniej, która należała do Litwy.

Strony gwarantowały sobie poszanowanie suwerenności państwowej i deklarowały powstrzymanie się od mieszania w wewnętrzne sprawy drugiej strony, włączając w to propagandę, agitację i jakąkolwiek ingerencję (art. V).

Traktat zajmował się również sprawami ludnościowymi, tzw. opcją i repatriacją ludności, zapewniał ochronę Polaków w Rosji, na Ukrainie i Białorusi, oraz Rosjan, Białorusinów i Ukraińców w Polsce (art. VI-VII).

Obie strony zrzekały się wzajemnie odszkodowań z tytułu kosztów wojny (art. VIII). Artykuł IX zajmował się jeńcami - szczególnie ich utrzymaniem oraz opieką nad grobami poległych żołnierzy. Artykuł X podejmował kwestię amnestii za zbrodnie i przestępstwa polityczne. Niezmiernie doniosłą sprawą dla Polski było odzyskanie swojego dziedzictwa kulturowego (zabytków i archiwów) wywiezionych do Rosji po I rozbiorze Polski w 1772 roku (art. XI).

Podobnie ważne było mienie państwowe znajdujące się na terytorium drugiej strony lub podlegające reewakuacji na mocy traktatu, które stanowiło jego niesporną własność (art. XII). Sprawami reewakuacji i rozrachunków finansowych zajmowały się również kolejne artykuły (od XIV do XIX).

Na podkreślenie zasługuje, że sowieckie Rosja i Ukraina zobowiązały się wypłacić Polsce 30 milionów rubli w złocie z tytułu udziału ziem polskich w życiu gospodarczym cesarstwa, nie później jednak niż w ciągu jednego roku od ratyfikacji układu pokojowego (art. XIII).

Artykuł XXIV mówił o natychmiastowym nawiązaniu stosunków dyplomatycznych przez układające się strony tuż po ratyfikacji traktatu.

15 marca 1923 roku Konferencja Ambasadorów Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch, Japonii uznała granicę wschodnią Rzeczypospolitej.

16 marca 1923 roku ówczesny premier RP Władysław Sikorski wygłosił w Sejmie przemówienie, w którym stwierdził, że ten akt uznania granic wraz z traktatem ryskim i uzgodnieniem kwestii śląskiej stanowiły uwieńczenie dzieła wskrzeszania niepodległej Polski.

31 sierpnia 1923 roku Związek Sowiecki, w odpowiedzi na memoriał rządu polskiego, potwierdził wszystkie traktaty, umowy i konwencje. Sprawę kończyły wzajemnie wymienione noty 13 i 14 grudnia 1923 roku.