Rokowania w Mińsku

Wstęp

Po nieudanych wcześniejszych próbach rokowań delegacje spotkały się w Mińsku na Białorusi. Delegacja polska w składzie Jan Dąbski, podsekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych (jako przewodniczący), dr Stanisław Grabski, Adam Mieczkowski, dr Władysław Kiernik, Ludwik Waszkiewicz, Michał Wichliński, dr Władysław Wróblewski, podsekretarz Stanu w Prezydium Rady Ministrów, Kazimierz Olszowski, dyrektor Departamentu Ministerstwa Spraw Zagranicznych, i gen. Antoni Listowski - jako członkowie delegacji oraz Stanisław Janikowski i Aleksander Ładoś jako sekretarze, wyjechała tam 14 sierpnia 1920 roku. Większość jej składu stanowili posłowie reprezentujący główne stronnictwa parlamentarne.

Delegacja polska pracowała w bardzo trudnych warunkach, nie tylko zakwaterowania, które było najprymitywniejsze, bez żadnych wygód. Była przede wszystkim poddana stałej inwigilacji, kontroli niemal więziennej, szykanom i miała ogromne problemy z nawiązaniem łączności z Warszawą, co utrudniało znacząco rokowania i podejmowanie zasadniczych decyzji. Sytuacja była dla polskich delegatów dodatkowo trudna, ponieważ w tych sierpniowych dniach ważyły się losy Polski, a Armia Czerwona stała pod Warszawą.

Rokowania rozpoczęły się 17 sierpnia 1920 roku. Na czele delegacji sowieckiej stał Karl Daniszewski, którego Jan Dąbski scharakteryzował jako fanatyka rewolucji.

19 sierpnia Jan Dąbski przedstawił deklarację polską, w której położył nacisk na winę rządu sowieckiego za rozpętanie wojny poprzez zajęcie w końcu 1918 roku ziem Litwy i Białorusi, narzucenie im siłą ustroju sowieckiego i skierowanie swych wojsk ku terytorium etnograficznie polskiemu. Odrzucając armie sowieckie na Wschód, wojska polskie zajmowały stopniowo ziemie, które niegdyś były połączone z Rzeczpospolitą Polską. Położył zatem nacisk na obronny charakter wojny ze strony polskiej.

Strona sowiecka przedstawiła swoje postulaty w kilkunastu punktach. Wprawdzie uznawała niepodległość i suwerenność Polski, ale jednocześnie stawiała warunki trudne do przyjęcia, m.in., że Polska powinna wyrównać niczym nieuzasadnione zniszczenia dokonane przez wojska polskie, powinna ograniczyć swoje siły zbrojne do 50 tys. żołnierzy, że rząd polski w ciągu miesiąca od podpisania umowy o zawieszeniu broni dokona demobilizacji swoich sił zbrojnych w porządku i datach ustalonych w umowie, że Polska przekaże Rosji i Ukrainie całą broń i rynsztunek wojenny, że przerwie produkcję broni i przystąpi do demobilizacji przemysłu wojennego, że w miarę demobilizacji swojej armii i przekazywania rynsztunku stronie rosyjsko-ukraińskiej ich wojska wycofają się, ale pozostawią armię liczącą nie mniej niż 200 tys. żołnierzy; że Polska udzieli Rosji i Ukrainie prawa bezwarunkowego i swobodnego tranzytu ludzi i towarów przez swoje terytorium, a odcinek kolei żelaznej Wołkowysk-Białystok-Grajewo przechodzący przez terytorium Polski pozostanie w zupełnym władaniu i rozporządzeniu Rosji i Ukrainy.

Polska delegacja odrzuciła wszystkie tezy rosyjsko-ukraińskie. Zwrócono uwagę, że rząd sowiecki poprzez narzucenie takiego „pokoju” dąży w istocie do ograniczenia niepodległości Polski; że Polska stanie się protektoratem rosyjskim, takim jak za czasów Piotra I i Katarzyny II. Poprzez ograniczenie sił zbrojnych Polska stanie się niemal bezbronna wobec potężnego sąsiada. Poza tym Rosja będzie mogła mieszać się w wewnętrzne sprawy polskie i rozporządzać koleją Wołkowysk-Białystok-Grajewo. Takie warunki pokojowe są w istocie wyrazem ducha imperializmu rosyjskiego.

Zbiegło się to z polskim zwycięstwem pod Warszawą. W związku z tym na trzecim posiedzeniu plenarnym 23 sierpnia polska delegacja zaczęła od uroczystego protestu wobec rozkazu nr 1847 z 20 sierpnia, rozlepianego przez ludzi Michaiła Tuchaczewskiego na murach i domach Mińska, jakoby delegacja polska przybyła na rokowania w celach szpiegowskich. W odpowiedzi Gieorgij Cziczerin uznał ten rozkaz za nietaktowny i niedopuszczalny. Polska delegacja spotkała się również z zarzutem Daniszewskiego, że wśród jej personelu znajdują się pracownicy kontrwywiadu.

28 sierpnia delegacja polska wystąpiła o zmianę miejsca rokowań. Za zgodą rządu łotewskiego wybrano Rygę. Ostatnie posiedzenie w Mińsku miało miejsce 2 września.

Warto podkreślić, że efektem rozmów w Mińsku było narzucenie stronie polskiej udziału delegacji sowieckiej Ukrainy jako pełnoprawnego członka negocjacji.